LIMBURG UNIVERCITY: de stad als leeromgeving
Editie: 32
Published on: 22 februari 2025
Rick Schubert, stagiair en afstudeerder ULL Heerlen
Steden zijn robuust en adaptief. Hun stedenbouwkundige structuur bestaat veelal al eeuwen en is ruimtelijk te herkennen en bovendien niet zomaar te veranderen. Tegelijkertijd, veranderen ze dagelijks door sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en innovaties. Stedelijke professionals bevinden zich continu op het raakvlak tussen deze twee bijzondere kenmerken van steden als zij bezig gaan met wijkrevitalisatie, binnenstedelijke herstructurering of transformatie van vastgoed. De stedelijke praktijk in Nederland staat momenteel voor grote uitdagingen en het wordt steeds belangrijker juist met onze schaarse grond om te gaan. Het is dan ook geen verrassing dat Jan Rotmans in zijn boek ‘Omarm de chaos’ de ruimtelijke transitie specifiek benoemt. Door toepassing van transdisciplinair onderwijs, onderzoek én samenwerking tussen lokale gemeenschappen, overheden en bedrijven wordt met het LIMBURG UNIVERCITY programma gestreefd een dynamisch kennisplatform op te zetten om de stedelijke praktijk en de stedelijk professional middels Urban Living Labs klaar te stomen voor de ruimtelijke transitie.
Sociale Planologie: SDGs en samenwerking.
Sociale Planologie is een vakgebied dat zicht richt op de relatie tussen mensen en de gebouwde omgeving. Het bestudeert hoe ruimtelijke ontwikkelingen en veranderingen invloed hebben op de mens en de maatschappij. Bovendien hoe deze veranderprocessen beheerd en georganiseerd kunnen worden om sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid te bevorderen. Mijn masteropleiding aan de Rijksuniversiteit in Groningen heet dan ook inmiddels Society, Sustainability and Planning (voorheen: socio-spatial planning). Twee cruciale elementen in het vakgebied van de sociaal planoloog zijn de Sustainable Development Goals (SDGs) van de Verenigde Naties en samenwerking tussen stakeholders.
De SDGs bieden de sociaal planoloog een universeel kader voor sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid. De SDGs zijn daartoe belangrijk omdat ze helpen te identificeren en te prioriteren hoe duurzame stedelijke ontwikkeling regionaal en lokaal kan uitzien. Samenwerking is daarnaast noodzakelijk omdat het bereiken van de SDGs een gezamenlijke inspanning vereist van alle aanwezige stakeholders in een bepaald gebied waar bijvoorbeeld binnenstedelijke herstructurering of transformatie van vastgoed plaatsvindt.
Noodzaak: kennisontwikkeling, kennisdeling en samenwerking operationaliseren.
Ondanks dat de SDGs sinds 2015 erkend worden, zijn veel organisaties pas sinds onlangs actief bezig met de integratie van de SDGs in het vakgebied van de gebouwde omgeving. Dat is bijvoorbeeld af te lezen aan de onderzoeken van Stratego Advies, een adviesbureau dat onderzoekt hoe de SDGs in de stedelijke praktijk verankerd zijn, of uit de Cobouw Podcast Doorzagen aflevering 51 ‘SDGs-wat? De bouw is een fijne plek met een donker randje’ op 23 november 2022.
De impact van de SDGs hangt dan ook vooral af van de praktische toepassing en integratie in de lokale context c.q. de kennisontwikkeling over, kennisdeling van en samenwerking om de SDGs in ruimtelijk Nederland te bereiken. Door kennis te ontwikkelen en te delen spelen stedelijk professionals niet alleen beter in op ruimtelijke uitdagingen, maar bovenal effectiever waardoor de uitvoeringskracht naar de SDGs toe verhoogd. Niet vanuit een bepaalde sector of actor per se, maar vanuit een transdisciplinair perspectief.
Urban Living Labs: leren en samenwerking geoperationaliseerd.
Recentelijk leest men steeds meer over Urban Living Labs (ULLs). Het idee van een ULL is dat stedelijke locaties een leerplek zijn voor lokale stedelijke uitdagingen waarbij gemeenten, kennisinstellingen, bedrijven en de gemeenschap samenwerken. In de Nederlandse stedelijke praktijk zijn bijvoorbeeld het AMS Instituut of het Rathenau Instituut belangrijke organisaties die hier onderzoek naar verrichten. Ook zijn er verschillende initiatieven om ULLs in de praktijk te brengen, zoals de Fieldlabs van de Hogeschool van Amsterdam of Stratumseind Living Lab in Eindhoven. Het MaastrichtLAB of het Urban Gro Lab in Groningen zijn daarnaast twee voorbeelden van reeds afgeronde initiatieven. Zelf heb ik in mijn bachelor- en masterscriptie ULLs verkend in samenwerking met o.a. het European Network of Living Labs.
Ik beweerde in mijn masterscriptie (Blezer, 2020) dat ULLs ontstaan zijn om collectief te leren over de gebouwde omgeving (Blezer and Abujidi, 2021). Echter, bleek ook nog uit de internationale ULL-literatuur dat niet duidelijk was hoe ULLs lokale duurzaamheidstransities kunnen faciliteren (Marvin et al., 2018). Enigszins parallel aan die periode werd steeds duidelijker hoe onderwijsinstellingen en onderzoek konden gaan bijdragen aan het operationaliseren van ULLs, bovenal door hun focus op gezamenlijk leren in een praktijk en/of community omgeving (Van den Heuvel et al., 2021; Verhoef et al., 2020; Purcell et al., 2019; Wenger, 1998) én het opdoen van nieuwe vaardigheden die nodig zijn bij stedelijke professionals om duurzaamheidstransities te managen, zoals kritisch denken of omgaan met snelle veranderingen (Cilliers, 2017; Lotz-Sisitka et al., 2015 of Trencher et al., 2013). Inmiddels worden in de internationale wetenschappelijke literatuur veel praktische toepassingen van ULLs in het hoger onderwijs en aan universiteiten geëvalueerd en doorontwikkeld (zie bijv. Blezer et al., 2024; Morales et al., 2024 of Hadfield et al., 2023). Hieruit blijkt de potentie van ULLs in staat te zijn om leren en samenwerken te operationaliseren in de lokale stedelijke context.
Voorbeeld: LIMBURG UNIVERCITY
LIMBURG UNIVERCITY is een open en continu ontwikkelend kennisplatform om ruimtelijke veranderingen in Limburg te stimuleren en te streven naar sociaal rechtvaardige en ecologisch duurzame stedelijke ontwikkelingen. Het ambieert transdisciplinair onderzoek en onderwijs te organiseren om betekenisvolle impact te maken in samenwerking met de lokale gemeenschappen, overheden en bedrijven. Het programma organiseert 5 Urban Living Labs in 5 Limburgse partnersteden: Heerlen, Maastricht, Sittard-Geleen, Roermond en Weert. Vanuit de 5 steden worden lokaal ruimtelijke uitdagingen geïdentificeerd, geprioriteerd en gekoppeld aan een overkoepelend thema per stad en wordt gefocust op enkele SDGs, zie tabel 1.
Tabel 1. Overzichtstabel ULLs
Daartoe wordt een zogenaamde onderzoeksagenda per ULL opgesteld. Bovendien, leren de steden vervolgens op meta-niveau van elkaar door lokaal geleerde lessen en lokale onderzoeksactiviteiten te de-contextualiseren en weer opnieuw te her-contextualiseren. Daarmee wordt kennisontwikkeling en kennisdeling gerealiseerd en wordt op de medium lange termijn toegewerkt naar een thematische provinciale kennisagenda, gevoed door ervaringen vanuit verschillende lokale contexten, zie bijgevoegde new narratives in figuur 1 als voorbeeld. Daarmee krijgen stakeholders in de provincie Limburg richting voor de toekomstige stedelijke transformatie die Limburg voorziet, nadat zij in haar recente geschiedenis veel sociale en ecologische verandering heeft ondergaan zoals de ruimtelijke gevolgen van de sluiting van de mijnen of ontwikkelingen gevoed door de komst en afronding van IBA Parkstad.
Concreet worden binnen LIMBURG UNIVERCITY alle onderwijs- en onderzoeksactiviteiten zo transdisciplinair mogelijk aangevlogen waarbij continue traditionele rollen in de praktijk veranderen. Als voorbeeld heeft in Heerlen rondom de Aurora flat een binnenstedelijke transformatie plaatsgevonden, zie ook het artikel op gebiedsontwikkeling.nu. Daarbij werkten verschillende onderwijslagen samen, fungeerden bewoners als begeleider of expert van lokale ervaringen, leerden professionals van studenten, en begeleidden stagiaires workshops als onderzoekstechniek met bewoners.
Figuur 1. New Narrative Poster
Tot slot: behoeften voor de ruimtelijke transitie
Met dit artikel over LIMBURG UNIVERCITY hoop ik vooral jou als lezer aan het denken te hebben gezet. Enerzijds, over een sociaal-planologische kijk op de gebouwde omgeving waarin de SDGs en samenwerking om uitvoeringskracht te verhogen integraal onderdeel zijn van het adresseren van ruimtelijke uitdagingen op regionaal of lokaal niveau. Anderzijds, over de rol van onderwijs en onderzoek om kennisontwikkeling, kennisdeling en samenwerking in de praktijk te bewerkstelligen. Evenals, het equiperen van studenten en stedelijk professionals met de juiste vaardigheden om de ruimtelijke transitie in Nederland te managen en te organiseren. Ik noemde eerder kritisch denken en omgaan met snelle veranderingen als voorbeelden, maar de meest belangrijke lijkt transdisciplinair leren te worden (Philipp and Schmohl, 2023). Daarmee ruimtelijke uitdagingen, en dus de stad an sich, robuust als adaptief aan te pakken en vorm te gegeven om sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid in de stedelijke context te bereiken.
Over de auteur: Stefano Blezer
| Stefano Blezer is onderwijspiraat aan Zuyd Hogeschool. Hij is opgeleid als Ruimtelijk Ontwikkelaar (Zuyd Hogeschool BSc. 2017) en Sociaal Planoloog (Rijksuniversiteit Groningen MSc. 2019) en werkt momenteel als docent en onderzoeker aan de academie Built Environment op Zuyd Hogeschool in Heerlen (HBO). De term onderwijspiraat ontleedt Stefano aan het boek ‘Be More Pirate’ van Sam Conniff waarmee hij aangeeft te werken aan de zowel de ruimtelijke transitie als de onderwijs transitie in Nederland. Hij beziet het vakgebied van de gebouwde omgeving graag vanuit sociaal-planologisch perspectief én pleit voor een actieve rol van onderwijs en onderzoek in het adresseren van stedelijke vraagstukken. |  |
Referenties
Blezer, S.H.G.M. (2020) Urban Living Labs and Transformative Changes. Master thesis. URI: https://frw.studenttheses.ub.rug.nl/2050/
Blezer S., Abujidi N. (2021) Urban living labs and transformative changes: a qualitative study of the triadic relationship between financing, stakeholder roles, and the outcomes of urban living labs in terms of impact creation in the city of Groningen, the Netherlands. Technol Innov Manage Rev. 11:73– 87. doi: 10.22215/timreview/1466
Blezer S., Abujidi N. and Sap H. (2024) Urban living labs as innovation infrastructure for local urban intervention acceleration and student social learning: the impacts on community wellbeing in Heerlen. Front. Public Health 11:1242151. doi: 10.3389/fpubh.2023.1242151
Cilliers EJ. (2017) The challenge of teaching generation Z. People Int J Soci Sci. 3:188–98. doi: 10.20319/pijss.2017.31.188198
Hadfield P, Sharp D, Zarea M, Pigeon J, Peng X, Rye S. (2023) Governing University Living Labs for Sustainable Development: Lessons from International Case Studies. Clayton, VIC: Monash University.
Lotz-Sisitka H, Wals AE, Kronlid D, McGarry D. (2015) Transformative, transgressive social learning: rethinking higher education pedagogy in times of systemic global dysfunction. Curr Opin Environ Sust. 16:73–80. doi: 10.1016/j.cosust.2015.07.018
Marvin S, Bulkeley H, Mai L, McCormcik K, Palgan YV. (2018) Urban Living Labs: Experimenting With City Futures. London: Routledge.
Morales I., Segalás J. and Masseck T. (2024) Evaluation of the urban living lab in HEIs towards education for sustainable development (E-ULL-HEIs). Front. Educ. 9:1412380. doi: 10.3389/feduc.2024.1412380
Philipp T, Schmohl T. (2023) Handbook Transdisciplinary Learning. London: CRC Press.
Purcell WM, Henriksen H, Spengler JD. (2019) Universities as the engine of transformational sustainability toward delivering the sustainable development goals. Int J Sust Higher Educ. 20:1343–57. doi: 10.1108/IJSHE-02-2019-0103
Trencher G, Yarime M, McCormick K, Doll CNH, Kraines SB. (2013) Beyond the third mission: exploring the emerging university function of co-creation for sustainability. Sci Pub Policy. 41:151–79. doi: 10.1093/scipol/sct044
Van den Heuvel R, Braun S, de Bruin M, Daniëls R. (2021) A closer look at living labs and higher education using a scoping review. Technol Innov Manage Rev. 11:30–40. doi: 10.22215/timreview/1463
Verhoef LA, Bossert M, Newman J, Ferraz F, Robinson ZP, Agarwala Y, et al. (2020) Towards a learning system for university campuses as living labs for sustainability. Univ Living Labs Sust Dev Support Implem Goals. 21:135– 49. doi: 10.1007/978-3-030-15604-6_9
Wenger E. (1998) Community of Practice: Learning, Meaning and Identity. Cambridge, MA: University Press.
Mail the editors